Voedselbos ’t Mortelke boert natuurinclusief

winter 2023/2024

Carlyn en Kyara begonnen in 2019 met ’t Mortelke, op een stuk akker dat al twintig jaar in het bezit van hun ouders was. Jarenlang werd de akker uitgeleend aan de buren, die het op een industriële manier verbouwden. ‘’Zelf heb ik sustainable development gestudeerd in Zweden’’, vertelt Kyara. ‘’Op die manier was ik al met voedselbossen en ecologische landbouw in aanraking gekomen. Toen ik terugkwam, en onze ouders wilden inzetten op natuurinclusief gebruik van het land, hebben Carlyn en ik de sprong gewaagd. Mensen verbinden met de natuur door voedsel, dat was en is onze missie.”

Dat was een hele uitdaging, want Carlyn en Kyara hebben alles rondom plantensoorten, ecosystemen en permacultuur moeten leren. Maar inmiddels bestaat ’t Mortelke uit een voedselbos, een meerjarige moestuin, een eetbare bloemenpluktuin en een waterpartij met terrassenheuvel waar op den duur tropische vruchten moeten gaan groeien. Carlyn: ‘’Het is een prachtige plek, waar we verschillende voedselbosontwerpen kunnen uitproberen en samen met de natuur voedsel verbouwen.’’

Wormen, insecten en schimmelnetwerken

Samen met de natuur, daar draait het volgens de zussen om. ‘’Wat je in de reguliere landbouw veel ziet, is monocultuur’’, legt Kyara uit. ‘’Ellenlange rijen mais, bijvoorbeeld. Verder gebruiken boeren kunstmest en pesticiden, waardoor de bodem verstoord raakt. Bij het voedselbos zijn we juist bezig om de bodem gezond en vruchtbaar te houden. We bouwen schimmelnetwerken op en zorgen voor een goede bacteriebalans. En we zorgen voor diversiteit, zodat we weerbaarder zijn voor plagen. Als de kers wordt aangevallen, is dat niet zo erg. Want de pruim doet het misschien wel goed.’’

Niet dat Kyara en Carlyn een kritiekbeweging zijn, benadrukt Carlyn. Ze willen juist op een positieve manier laten zien hoe voedselproductie anders kan. ‘’Als voedselbosboer produceren we niet alleen voedsel, we geven ook ruimte aan de natuur. Die twee hoeven elkaar niet uit te sluiten. Zijn voedselbossen dé oplossing om de landbouwtransitie te realiseren? Nee, maar we zijn wel een belangrijk puzzelstukje. Kijk, een steriele landbouwomgeving is op de lange termijn niet levensvatbaar omdat je de grond uitput en alle kleine helpertjes, zoals insecten, wormen en schimmelnetwerken, doodt. Maar met een gezonde bodem en hoge diversiteit kun je gevarieerd voedsel produceren zonder de natuur geweld aan te doen. Om die balans gaat het.’’

“We produceren voedsel én geven ruimte aan de natuur”

Fruitsoort met potentie

Alle groenten, kruiden en vruchten uit het voedselbos verkopen Carlyn en Kyara aan restaurants. Aan lokale chefs uit bijvoorbeeld Eindhoven, Valkenswaard en Riethoven die met producten willen werken die ze niet kennen of nergens anders kunnen krijgen. ‘’We bieden voedsel waarmee ze kunnen experimenteren’’, vertelt Carlyn. ‘’We denken dat een van onze toekomstige sterren de pawpaw is, een bijzondere vrucht uit Noord-Amerika die prima tegen ons klimaat kan. Echt een fruitsoort met potentie, want hij is lokaal, seizoensgebonden en vernieuwend. We vragen onze afnemers altijd om feedback. Op basis van die feedback zoeken wij naar variëteiten die beter passen bij de wensen van de markt. Zoals een pawpaw met minder zaadjes en meer vruchtvlees, zodat chefs ze makkelijker kunnen bereiden.”

Kyara: ‘’Het is ongelooflijk wat hier allemaal is komen aanwaaien, trouwens. De kleine veldkers is bijvoorbeeld een (on)kruid dat heel lekker smaakt. Veldzuring is ook heerlijk, dat aten onze Brabantse voorouders vroeger gemixt met spinazie. Wij verkopen het nu aan chefs die vergeten groenten opnieuw willen introduceren. Maar we maken ook andere producten van wat het land ons geeft, zoals droogbloemboeketten en wierookstokjes. Zo proberen we de overvloed van de natuur in alle dimensies te laten zien, van beleving tot decoratie tot voedsel. En mentale ontspanning, natuurlijk. In de schemering is deze plek aan het water bijna meditatief, met het kwaakorkest van de kikkers op de achtergrond. En dan leven er ook nog eens tien eetbare plantsoorten in het water, zoals watermunt. Binnenkort stappen we er met onze lieslaarzen  in om te kijken wat er allemaal leeft en eetbaar is.’’

Hobbels op de weg

’t Mortelke staat er idyllisch bij, maar de weg ernaartoe was niet zonder hobbels. Vooral het spel tussen aanplanten, productie draaien en verkopen was, en is nog steeds, soms lastig. Want wanneer heb je voldoende opbrengst om de boer op te gaan? ‘’Dat was wel een zoektocht’’, zegt Kyara. ‘’Maar al doende merkten we dat je met weinig ver kan komen. Chefs hebben geen honderden bloemen per week nodig, een stuk of twintig is voldoende. Door die lijntjes te leggen, kun je relaties opbouwen, ontdekken waar behoeften liggen en waar je iemand lekker voor kan maken.’’

Af en toe zorgde het ondernemerschap voor kopzorgen. Carlyn: ‘’Ik heb bij een transitieteam van de NS gewerkt en was gewend aan veranderprocessen. Maar ondernemen is echt andere koek. Alle veranderingen en beslissingen moeten namelijk uit jouw koker komen. Jij bent degene die gas geeft of juist op de rem trapt. Bovendien ben je opeens niet meer alleen voedselbosboer, maar moet je ook een logistiek proces opzetten. Welke kratten en bakjes gebruik je, hoe richt je de werkplekken in en hoe zorg je voor een goede administratie? Het zijn niet de meest complexe processen, maar het moet wel allemaal staan.’’

Dat was best stressvol, beaamt Kyara. ‘’Na het eerste jaar hebben we het tempo wat naar beneden geschroefd. Natuurlijk, we hebben vrijwilligers en betaalde krachten rondlopen, maar wij trekken wél de kar. En dan merk je op een gegeven moment dat je echt niet meer verder kan blijven hollen. Dat is de huidige hobbel, eigenlijk. We willen een groeislag maken, maar daarvoor hebben we meer mensen nodig.’’

“Uiteindelijk moeten er nog veel meer Mortelkes uit de grond schieten”

Kennis delen

Die groeislag willen ze ook maken met Föda Silva, de stichting die ze vier jaar geleden oprichtten. ‘’We zien ’t Mortelke eigenlijk als een soort pilot voor onze stichting’’, legt Kyara uit. ‘’Met Föda Silva willen we namelijk barrières wegnemen voor mensen die dezelfde doelen als wij nastreven. Een van die barrières is grond. Veel grond is in het bezit van boeren en verzekeraars en men ontbeert vaak de financiële middelen die nodig zijn om die grond te kopen. Wij willen investeerders bewegen om in grond te investeren en die grond samen met de initiatiefnemers te ontwikkelen tot duurzame, natuurinclusieve projecten. Zodat er uiteindelijk nog veel meer van dit soort Mortelkes uit de grond schieten.’’

De zussen gebruiken de stichting en ’t Mortelke ook om kennis te delen en mensen bij elkaar te brengen. Carlyn: ‘’Voor de tijd van supermarkten en landbouwbedrijven waren we zelfvoorzienend. We wisten precies welke bessen eetbaar waren en hoe we planten moesten herkennen. Daar zijn we als mens op gebouwd, we zijn genetisch gezien heel goed in het determineren en categoriseren van dingen. Ik merkte het toen we aan ’t Mortelke begonnen, ik heb ontzettend veel planten leren kennen het afgelopen anderhalf jaar en kan ze nu feilloos onderscheiden. Helaas is die vanzelfsprekende kennisoverdracht van generatie op generatie verloren gegaan. Daarom doen we ons best om die basiscapaciteit af te stoffen en over te dragen op anderen.’’

“’t Mortelke is mooi, maar we willen méér impact maken”

Hoopvolle transitie

Ze hebben de tijdgeest mee, want steeds meer mensen raken geïnteresseerd in voedselbossen, eetbare tuinen en lokaal, seizoensgebonden en duurzaam eten. zaken waarmee Carlyn en Kyara hen willen helpen door workshops en rondleidingen op ’t Mortelke. Hoe lang de zussen zelf nog direct betrokken zullen zijn bij het voedselbos? Dat is een beetje de vraag, vertelt Carlyn. ‘’We zijn allebei mensen die energie krijgen van iets nieuws uit de grond stampen. Met ’t Mortelke zijn we bijna op het punt beland dat we anderen in kunnen werken en onszelf langzaam terug kunnen trekken. Want ja, ’t Mortelke is mooi, maar we willen méér impact maken.’’

Kyara vult aan: ‘’Zo krijgen we ook meer ruimte voor Föda Silva. Onze stichting heeft drie bestuurders, maar die kar kunnen we niet met zijn drieën trekken. We willen dus een groter team en bestuur om ons heen bouwen. Maar voordat we daaraan beginnen, moet ’t Mortelke zichzelf kunnen bedruipen. Ik denk dat we daar binnen nu en een jaar wel zijn.’’

“We krijgen energie van iets nieuws uit de grond stampen”

De komende tijd gaan Kyara en Carlyn verder met de laatste puntjes op de i. De website staat, net als de webshop. Er komt een nieuwe reeks workshops en er komen inspiratiesessies en een pop-up restaurant. En er wordt gezocht naar structurele co-creaties met allerlei partijen, aanpalend aan hun groene, duurzame missie. Zo kunnen de buiten- en binnenruimtes worden gehuurd voor bijeenkomsten. Carlyn: ‘’Als ik zie hoeveel mensen ons willen helpen en bij ons af willen nemen, sta ik soms versteld. Het leeft écht. Dat is het lastige met transities, je herkent ze vaak pas achteraf. Maar we zitten er middenin, daar is geen twijfel over mogelijk. En dat geeft me hoop voor de toekomst.’’

Dit artikel verscheen in het magazine ‘samen maken we toekomst’, editie winter 2023/2024, gedrukt in november 2023. Magazine ontvangen? Laat het ons weten: Tel. +31 40 844 70 00 of via info@joanknecht.nl. Wil je reageren, heb je een vraag of feedback voor ons? Neem dan gerust contact op met ons marketing- en communicatieteam via marketingencommunicatie@joanknecht.nl