Heroverweeg je testament iedere vijf jaar

9 maart 2023

Wettelijk erfrecht: hoe zit dat ook alweer?

Stel, je overlijdt zonder dat een testament is opgesteld. Het wettelijk erfrecht is dan van toepassing. Mocht dan je partner en ten minste één kind achterblijven, dan krijg je te maken met de wettelijke verdeling. Dit houdt in dat de langstlevende partner en de kinderen voor gelijke delen erfgenamen zijn. De kinderen krijgen nog niets in handen. De gehele nalatenschap wordt namelijk aan de langstlevende partner toebedeeld.

De kinderen krijgen een onderbedelingsvordering op de langstlevende partner. Deze is pas opeisbaar bij het overlijden van de langstlevende partner. De kinderen krijgen op dat moment dus nog geen (liquide) middelen in handen. Wel moeten zij erfbelasting betalen over hun deel van de nalatenschap. De langstlevende partner moet deze erfbelasting voorschieten.

Erfbelasting: vrijstellingen en tarieven

Op grond van de Successiewet 1956 wordt erfbelasting geheven. Binnen de erfbelasting gelden voor verschillende groepen verkrijgers verschillende vrijstellingen.

• Voor partners geldt een vrijstelling van € 723.526 (vrijstelling 2023).
• Voor kinderen en kleinkinderen geldt een vrijstelling van € 22.918. En voor zieke en/of gehandicapte kinderen een vrijstelling van € 68.740 (vrijstellingen 2023).

Daarnaast gelden voor verschillende groepen verkrijgers verschillende tarieven.

• De eerste groep bestaat uit de partner en (pleeg- of stief)kinderen voor wie tot een belaste verkrijging van € 138.641 een percentage van 10% geldt en voor alles daarboven 20%.
• De tweede groep bestaat uit kleinkinderen en verdere afstammelingen voor wie tot een belaste verkrijging van € 138.641 een percentage van 18% geldt en voor alles daarboven 36%.
• Tot slot bestaat de derde groep uit alle overige erfgenamen zoals bijvoorbeeld broers, zussen of ouders voor wie tot een belaste verkrijging van € 138.641 een percentage van 30% geldt en voor alles daarboven 40%.

Volgorde van het wettelijk erfrecht

Op grond van het wettelijk erfrecht wordt een nalatenschap toebedeeld aan:

• de echtgenoot samen met zijn/haar kinderen;
• de ouders van de erflater samen met zijn/haar broers en zussen;
• de grootouders van de erflater;
• de overgrootouders van de erflater.

Het gaat om een dwingende volgorde. Dit betekent dat gestart wordt in de eerste groep. Als er een echtgenoot is met eventueel kinderen, dan zijn zij op grond van de wet erfgenaam. Deze groepen worden ook parentelen genoemd. Als in de eerdere parentele geen erfgenamen bestaan, dan kijk je een parentele verder. Naar de ouders, broers en zussen van de overledene etc.

Wel fiscaal partner, geen erfgenaam?

Op grond van het wettelijke erfrecht is een echtgenoot dus altijd erfgenaam. Een echtgenoot is op grond van de Successiewet 1956 ook altijd fiscaal partner.

Maar let op: een fiscaal partner hoeft niet altijd een erfgenaam te zijn! Zo kan het voorkomen dat twee geliefden al vijf jaar lang ongehuwd op hetzelfde adres ingeschreven staan (en dus samenwoners zijn). Zij kwalificeren dan voor de Successiewet als partners en kunnen dus aanspraak maken op de verhoogde vrijstelling en de lagere tariefgroep. Maar, samenwoners zijn voor het wettelijke erfrecht niet elkaars erfgenaam. Zij hebben er dan niets aan dat ze via het fiscaal partnerbegrip uit de Successiewet toegang hebben tot de verhoogde vrijstelling.

Afwijken van het wettelijk erfrecht

In een testament mag je afwijken van het wettelijk erfrecht. Je kunt dan andere erfgenamen aanwijzen dan de hiervoor opgenoemde opsomming. Bestaat de wens om een ongehuwde samenwonende partner als erfgenaam aan te wijzen? Dan is het noodzakelijk dat je een testament opstelt. Let wel op: de uitwerking van het testament heeft ook fiscale gevolgen.

Samengesteld gezin

In het geval geen testament is opgesteld, wordt het wettelijke erfrecht gevolgd. Dit kan een onevenwichtig resultaat geven wanneer er sprake is van een samengesteld gezin. Kijk maar eens naar het volgende voorbeeld.

Stel dat Piet en Marie op latere leeftijd een relatie krijgen. Vervolgens trouwen zij in algehele gemeenschap van goederen. Bij overlijden betekent dit dat in beginsel 50% van de huwelijksgoederengemeenschap aan de langstlevende toekomt op grond van het huwelijksvermogensrecht en de andere 50% de erfenis van de overledene vormt.

Piet heeft al een dochter Anne uit een vorig huwelijk en Marie heeft twee zonen Bram en Cas uit een vorige relatie. Wanneer het wettelijke erfrecht hier wordt toegepast, houdt dat het volgende in:

• Als Piet als eerst overlijdt, wordt de nalatenschap van Piet verdeeld over Marie en over de dochter van Piet. Als Marie vervolgens ook overlijdt, dan wordt Marie’s nalatenschap verdeeld over de zonen van Marie.
  • Dus Marie verkrijgt 50% van de huwelijksgoederengemeenschap als eigen deel en de andere 50% van de huwelijksgoederengemeenschap vormt de nalatenschap van Piet. De helft van de nalatenschap erft Marie, waarbij op grond van de wettelijke verdeling Marie de beschikking krijgt over al het vermogen.
  • Anne krijgt als kind van Piet dus 25% van de totale huwelijksgoederengemeenschap (in de vorm van een onderbedelingsvordering op Marie).
  • Als Marie vervolgens ook overlijdt, dan erven op grond van de wet de zonen samen van Marie. Allereerst wordt het erfdeel van dochter Piet uitgekeerd. De 75% die resteert, komt toe aan de zonen van Marie.
  • Eindresultaat: Anne 25%, Bram 37,5% en Cas 37,5%.
• Als Marie als eerst overlijdt, dan wordt de nalatenschap van Marie verdeeld over Piet en de zonen van Marie. Als Piet vervolgens ook overlijdt, dan gaat Piets’s nalatenschap naar de dochter van Piet.
  • Eindresultaat: Anne 66,6%, Bram 16,6% en Cas 16,6%.

De volgorde van overlijden beïnvloedt dus de omvang van de verkrijging van de kinderen op grond van het wettelijke erfrecht. In een testament kan dit verschil worden opgelost. Zo is het bijvoorbeeld ook mogelijk om de kinderen van je (nieuwe) echtgenoot gelijk te stellen met je eigen kinderen. Andere maatwerkoplossingen zijn ook mogelijk.

Periodiek nadenken over testament

De meeste mensen laten een testament maken op het moment dat ze voor het eerst een kind krijgen. Ook samenwonen of het starten van een onderneming zijn doorgaans goede momenten waarop nagedacht wordt over een testament en de invulling daarvan. Maar er zijn nog meer situaties te bedenken waarin het verstandig is om na te denken over het testament:

• Als je kleinkinderen hebt die je iets wil nalaten.
• Als je met een legaat een bijzonder sieraad of kunstwerk aan iemand wil laten toekomen.
• Als je iemand wil uitsluiten van je erfenis, bijvoorbeeld je ex die de vader of moeder van je kinderen is.
• Als je gescheiden bent en een nieuwe partner krijgt.
• Als je zelf de executeur wil benoemen. De executeur wikkelt jouw nalatenschap af.
• Als je de vererving fiscaal wil optimaliseren.
• Als de samenstelling van je vermogen (flink) wijzigt.
• Bij (fiscale) wetswijzigingen.

Conclusie

Het wettelijke erfrecht sluit niet in alle gevallen aan bij jouw persoonlijke wensen. Met een testament kan van het wettelijke erfrecht worden afgeweken. Misschien is dat ook fijn in jouw situatie. De uitwerking van het testament heeft fiscale gevolgen en de vormgeving van het testament kan fiscaal geoptimaliseerd worden.

Vraag het aan onze estate planners!

Wil je meer weten over de fiscaalrechtelijke aspecten van een testament? Of weet je niet zeker of jouw huidige testament nog wel up-to-date is? Neem dan contact op met onze estate planners, Gavin Vree en Inge te Boekhorst, per e-mail gvree@joanknecht.nl en itboekhorst@joanknecht.nl of per telefoon op +31 (0)40 240 9530.

* Als een gebouw in de zin van artikel 11 lid 5 onderdeel a van de Wet Omzetbelasting 1968.

* Sinds 1 januari 2023 is dit 10,4%